အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး

လေးနှစ်ကျော် ကြောက်မက်ဖွယ်ရာ တိုက်ပွဲများ နှင့် လူသန်းပေါင်းများစွာ အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရပြီးနောက် 11 ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ 1918 ရက်နေ့တွင် အနောက်ဘက်ခြမ်းမှ သေနတ်များ ငြိမ်သက်သွားခဲ့သည်။ အခြားနေရာများတွင် တိုက်ပွဲများ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေသော်လည်း ဂျာမနီနှင့် မဟာမိတ်များကြား အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးသည် ပထမကမ္ဘာစစ်အဆုံးသတ်ရေး၏ ပထမခြေလှမ်းဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာတုံ့ပြန်မှုသည် ရောထွေးသောခံစားချက်များဖြစ်သည်- သက်သာရာရခြင်း၊ အခမ်းအနားကျင်းပခြင်း၊ မယုံကြည်ခြင်းနှင့် လေးနက်သောဆုံးရှုံးမှုများဖြစ်သည်။

“ဒါနဲ့ ဒါက အဆုံးပဲ။ သုံးနာရီကြာရင် စစ်ပွဲပြီးမယ်။ ရေးလိုက်ရတာတောင် မယုံနိုင်စရာပါပဲ။ ဝမ်းသာပီတိဖြစ်ရမယ် ထင်ပါတယ်။ အဲဒီအစား ငါက ဂရုဏာသက်ပြီး မယုံနိုင်လောက်အောင်ပါပဲ… သတင်းက အဆင့်မြင့်လိုင်းတွေဆီ သယ်ဆောင်လာတဲ့အတွက် မြစ်တစ်ခွင်မှာ ရံဖန်ရံခါ ပေါက်ကွဲသံတွေ ထွက်လာတယ်။ အများစုအတွက်၊ ကျွန်ုပ်တို့သည် တိတ်ဆိတ်စွာနေကြသည်… အားလုံးမှာ အမှန်မဟုတ်နိုင်သော ခံစားချက်တစ်ခုဖြစ်သည်။ သေနတ်တွေအောက်မှာ လနဲ့ချီပြီး အိပ်ခဲ့ရတယ် … ငြိမ်သက်မှုကို ငါတို့ နားမလည်နိုင်ဘူး။”

- Robert Casey၊ Battery C၊ 124th Field Artillery Regiment၊ 33rd Division၊ November 11၊ 1918။

၁၉၁၄ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် ပထမကမ္ဘာစစ်စတင်သောအခါတွင် ပဋိပက္ခသည် ခရစ္စမတ်ကျော်လွန်သွားလိမ့်မည်ဟု အနည်းငယ်မျှ မျှော်လင့်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း လာမယ့်လအနည်းငယ်အတွင်းမှာတော့ ဒါက ဖြစ်မလာဘူးဆိုတာ ထင်ရှားပါတယ်။ ဥရောပဘက်သို့ ကျယ်ပြန့်လာနေပြီဖြစ်သော ပဋိပက္ခတွင် အာဖရိကနှင့် အာရှရှိ နယ်ချဲ့ကိုလိုနီများ၏ လှုပ်ရှားမှုကြီး ပါဝင်သည်။ တိုးတက်လာတာနဲ့အမျှ ဘူလ်ဂေးရီးယား၊ ရိုမေးနီးယား၊ အီတလီ၊ အော်တိုမန်အင်ပါယာ၊ တရုတ်နဲ့ ဂျပန်တို့လို လွတ်လပ်တဲ့နိုင်ငံတွေ ပါ၀င်လာတယ်။ 1914 မတိုင်ခင်အထိတော့ စစ်ပွဲကြီး ပြီးဆုံးမှာ မဟုတ်ပါဘူး။ ထိုနှစ်အောက်တိုဘာလတွင် အော်တိုမန်အင်ပါယာနှင့် မဟာမိတ်များကြား အပစ်အခတ်ရပ်စဲပြီး အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင် တိုက်ပွဲများ ပြီးဆုံးခဲ့သည်။ ရက်ပိုင်းအကြာတွင် ပြိုကွဲသွားသော အော်စထရို-ဟန်ဂေရီ အင်ပါယာသည် အီတလီနှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။

“မနေ့က မနက် ၃ နာရီမှာ ဝီစီသံတွေ၊ သေနတ်တွေနဲ့ ပစ်ခတ်သံတွေနဲ့ ဂျာမနီကို လက်နက်ချကြောင်း ကြေညာဖို့ တွေးနိုင်တဲ့ ဆူညံသံတွေကြောင့် မနေ့က မနက် ၃ နာရီမှာ နိုးလာရတာ ပျော်တယ်လို့ မင်းက လောင်းကြေးထပ်တယ်။ မင်းပျော်နေတယ်လို့ ငါတို့ထင်တဲ့အတွက် ဒီမှာ ပျော်ရွှင်စရာနေ့ဖြစ်မှာ သေချာပါတယ်။ မင်းအိမ်ပြန်မလာဘူးလို့ ငါသံသယဖြစ်မိတယ် ဒါပေမယ့် မင်းစတိတ်ကိုပြန်ရောက်တိုင်း Ida Clara နဲ့ ငါ့ကိုယ်ငါတွေ့ဖို့လာခဲ့တယ်။ အခုငါတို့တွေအတူတကွပျော်ရွင်စရာအချိန်တွေရှိမှာဖြစ်လို့ မင်းဒါကိုသေချာလုပ်စေချင်တယ်။"

- Kansas City မှ Nannie (Nancy) Howard သည် သူမ၏အစ်ကိုအား နိုဝင်ဘာလ 12 ရက်၊ 1918 ခုနှစ်။

အနောက်ဘက်တွင် ဂျာမန်စစ်တပ် ပြိုလဲတော့မည့် အခြေအနေတွင် ဂျာမနီသည် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးကို တွန်းအားပေးခဲ့သည်။ Supreme Allied Commander Marshal Ferdinand Foch ဦးဆောင်သော မဟာမိတ်ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့သည် အမေရိကန်သမ္မတ Woodrow Wilson ၏ ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် အချက်ဆယ့်လေးချက်ကို လျစ်လျူရှုထားပြီး ညှိနှိုင်းရန် နေရာမရှိပေ။ ဂျာမန်ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့အား စည်းမျဥ်းများလက်ခံရန် 72 နာရီအချိန်ပေးထားပြီး၊ ဂျာမနီသည် တိုက်ပွဲများပြန်လည်မဖြစ်ပွားစေရန် ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ ပြင်းထန်စွာ ကန့်သတ်ထားသည်။ ၎င်းတို့တွင် လုံးဝစစ်မဲ့ကင်းရှင်းမှု၊ ပြင်သစ်၊ ဘယ်လ်ဂျီယံနှင့် Alsace-Lorraine (Franco-Prussian စစ်ပွဲအပြီး ၁၈၇၁ ခုနှစ်တွင် ဂျာမနီက သိမ်းပိုက်ခဲ့သော နယ်မြေ)၊ မဟာမိတ်စစ်သုံ့ပန်းများနှင့် အလုပ်လုပ်ကိုင်နေသော အရပ်သားများကို ချက်ခြင်းလွှတ်ပေးရေးတို့ ပါဝင်သည်။

“အချစ်ဆုံး အဖေနဲ့အမေ- ဒီနေရာကလူတွေအားလုံး ဘယ်လောက်ပျော်နေတယ်ဆိုတာ မင်းအားလုံးမြင်နိုင်ရင်။ ငါ့ဘ၀မှာ ဒီလိုပျော်ရွှင်တဲ့လူတွေကို တစ်ခါမှမတွေ့ဖူးဘူး၊ နိုဝင်ဘာ ၁၁ ရက်နေ့ဟာ သူတို့အားလုံးအတွက် အကြီးမားဆုံးအရာလို့ ဆိုလိုတယ်။ တိုက်ပွဲများရပ်တန့်; နောက်ဆုံးတော့ ဂျာမန်လူမျိုးတွေဟာ သူတို့ရဲ့ ကြောက်စရာကောင်းတဲ့ အိပ်မက်ကနေ နိုးထလာခဲ့ပါပြီ။ အချိန်အတော်ကြာပြီး လေးနှစ်နဲ့တစ်ဝက်လောက် ပြင်သစ်နိုင်ငံကို ဖြတ်ကျော်ခဲ့ရတဲ့ အရာတွေဟာ ကြီးမားလွန်းပါတယ်၊ အခု အားလုံးပြီးသွားပါပြီ၊ ဘာကြောင့် ယုံကြည်ဖို့ လွန်လွန်းလုနီးပါး ဖြစ်နေပြီလဲ။ လူကောင်းတွေက ဝမ်းသာလွန်းလို့ မျက်ရည်တွေဝဲပြီး ဖုံးကွယ်ဖို့ မကြိုးစားကြဘူး။ ချစ်ရတဲ့သူတွေကိုတောင် ဆုံးရှုံးလိုက်ရတယ်။

“မနေ့ညက သူ့ယောက်ျားလေးနှစ်ယောက်ကို ပေးခဲ့တဲ့ မိခင်တစ်ယောက်နဲ့ စကားပြောခဲ့ပြီး အခုချိန်မှာတော့ 'ဘာလို့ မပျော်ရမှာလဲ' လို့ ကျွန်မကို ပြောတဲ့သူတွေချည်းပါပဲ။ ငါ့သားလေးနှစ်ယောက်နဲ့ ငါ့လူကောင်းတွေ ဆုံးသွားပြီဆိုတာ အမှန်ပဲ၊ ဒါပေမယ့် တခြားသူတွေလည်း အများကြီးပဲ။ စစ်ကြီးပြီးပြီ၊ ကောင်းမြတ်သောဘုရားသခင်၏ကျေးဇူးတော်ကြောင့်၊ တစ်မြို့လုံးက အလံတွေ၊ စက္ကူနဖူးစည်းတွေ၊ လွှင့်စက်တွေနဲ့ အလှဆင်ထားပြီး ညဘက်ဆို ပြတင်းပေါက်တံခါးတိုင်းမှာ မီးပုံးတွေ ထွန်းလင်းနေတယ်။"

— James E. (Ned) Henschel၊ နိုဝင်ဘာ ၁၁၊ ၁၉၁၈။

နိုဝင်ဘာလ 10 ရက်နေ့တွင် ဂျာမန်တို့သည် Kaiser Wilhelm II နန်းစွန့်ကြောင်းနှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး လက်မှတ်ရေးထိုးရန် အစိုးရသစ်ထံမှ ညွှန်ကြားချက်များကို လက်ခံရရှိခဲ့သည်။ နိုဝင်ဘာ ၁၁ ရက် နံနက် ၅ နာရီတွင် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီခဲ့သည်။ Marshal Foch က မဟာမိတ်တပ်မှူးများထံ ပေးပို့သည်မှာ “နိုဝင်ဘာ ၁၁ ရက် (ပြင်သစ်နာရီ ၁၁ နာရီ) မှစတင်၍ ရှေ့တန်းတစ်ခုလုံးတွင် ရန်လိုမှုများရပ်တန့်သွားမည်ဖြစ်သည်။ မဟာမိတ်တပ်များသည် နောက်ထပ်အမိန့်မထုတ်မချင်း ထိုနေ့အချိန်၌ ရောက်ရှိသည့်မျဉ်းကို ကျော်သွားမည်မဟုတ်ပေ။” အနောက်ဘက်ခြမ်းမှ စစ်ပွဲသည် နောက်ဆုံးတွင် ပြီးဆုံးသွားခဲ့သည်။ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး အများအပြားတွင် 5 တွင် လက်မှတ် ရေးထိုးခဲ့ သော်လည်း ၎င်းသည် နိုဝင်ဘာ 11 ၏ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးဖြစ်ပြီး ရေရှည်တည်တံ့သော ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အမွေအနှစ်ကို ချန်ထားခဲ့သည်။